Bầu cử Mỹ

Nước Mỹ sắp đi bầu “lãnh tụ” mới, còn tôi vừa phải mua thêm một chiếc tủ lạnh để dự trữ đồ ăn.

Tôi đã muốn mua tủ lạnh từ lúc dịch Covid-19 bùng phát hồi tháng ba. Rút kinh nghiệm vụ khủng hoảng giấy chùi đít lịch sử, tôi lùng mua tủ lạnh từ rất sớm, nhưng Amazon, Best Buy cháy hàng. Mãi đến gần đây mới mua được. Bạn bè tôi ở Mỹ, người mua súng, người gắn thêm camera quanh nhà, nhưng cũng có người không làm gì cả. Tôi hy vọng mình sai, nhưng tôi lo dù kết quả bầu cử thế nào, súng sẽ nổ và máu sẽ đổ.

Nếu Biden thắng, kể cả với cách biệt lớn, Trump chưa bao giờ cam kết sẽ chấp nhận thất bại. Đây là điều chưa có tiền lệ trong lịch sử nước Mỹ. Nếu Trump thắng phiếu đại cử tri nhưng lại thua phiếu phổ thông như năm 2016, hàng triệu người Mỹ sẽ cảm thấy họ lại bị cướp thêm một cuộc bầu cử. Các cuộc bạo loạn và biểu tình chống phân biệt chủng tộc mùa hè vừa qua có thể là màn diễn tập cho những gì sẽ diễn ra hậu bầu cử. Lần này sẽ khốc liệt hơn, vì nhắm thẳng vào Trump. Trump chắc chắn sẽ không ngồi yên, có khi lại trốn xuống tầng hầm Nhà Trắng rồi qua nhà thờ chụp hình kỷ niệm.

Kịch bản đáng sợ nhất là cả hai phe đều tuyên bố chiến thắng. Theo Gallup, chỉ có 40% người Mỹ còn tin tính chính danh và công bằng của bầu cử. Sự chia rẽ sẽ còn đến mức nào nếu đêm bầu cử, hacker Nga, Trung Quốc hay Iran xâm nhập vào hệ thống kiểm phiếu của một hai bang then chốt, thay đổi kết quả khiến New York Times tuyên bố Biden thắng còn Fox News lại chọn Trump? Tôi không thể tưởng tượng chuyện gì sẽ diễn ra khi người Mỹ không còn muốn chuyển giao quyền lực trong hòa bình. Có hơn ba trăm triệu khẩu súng trong lòng nước Mỹ.

Trong tình huống xấu nhất, thật tình tôi không biết nên làm gì để tự vệ. Lần cuối tôi cầm súng cũng đã cách đây hơn mười năm, khi còn chơi Counter Strike. Tôi tính sẽ trốn trong nhà và chờ. Tôi bàn với M. chất vào tủ lạnh mới mua thật nhiều thịt bò, rồi ngày ba bữa ăn bò né, vừa ăn vừa tranh thủ tập phản xạ, lỡ bị bắn còn biết đường né.

Các cuộc bầu cử trước đây không như vậy. Đây là cuộc tổng bầu cử thứ ba mà tôi trải qua ở đất nước này. Lần đầu, năm 2012 khá êm ả. Thú thật năm đó, là một kẻ mới đến, tôi không chú ý lắm. Cho đến lúc đó, việc mua một tờ vé số còn đem lại cho tôi cảm giác hào hứng và hồi hộp hơn tất cả các cuộc bầu bán mà tôi đã qua. Tôi chỉ nhớ radio ngày nào cũng nói về cuộc chạy đua giữa Obama và Romney, nhiều đến nỗi báo viết rằng một bé gái mếu máo hỏi mẹ “đừng nghe tin về hai ông đó nữa được không?”.

Bốn năm tiếp theo, cuộc sống của tôi và nhiều bạn bè, đồng nghiệp không thể tốt hơn. Các công ty ở Silicon Valley tăng trưởng hai chữ số, thị trường chứng khoán, nhà đất cực kỳ phấn khởi. Quan trọng hơn hết, ở đây người nhập cư được chào đón. Tôi thấy mình tự do và chưa từng có cảm giác bị kỳ thị hay phân biệt đối xử.

Tôi theo dõi cuộc bầu cử 2016, vì tò mò hơn là ủng hộ phe này phe kia. Đi bỏ phiếu không khó, nhưng muốn hiểu mình bầu cho cái gì không dễ chút nào. Mặc dù mỗi ứng viên đều có website công bố chính sách, các chính sách này không phải bao giờ cũng rõ ràng, dễ hiểu và khả thi. Tổng thống Mỹ cực kỳ quyền lực, nhưng không phải cứ muốn "grab 'em by the pussy" là được. Nhiều vị thắng cử, làm hết nhiệm kỳ rồi mà chính sách của họ vẫn còn nguyên giá trị.

Chính sách thường phức tạp, đúng sai không rõ ràng, nhưng con người lại có xu hướng đơn giản hóa vấn đề. Nhiều cử tri chỉ bỏ phiếu cho đảng của họ, không cần quan tâm ứng viên. Cũng có cử tri bỏ phiếu cảm tính, theo gia đình, bạn bè, số đông. Tôi có người bạn ủng hộ Trump đơn giản là do chết mê cô Ivanka từ ánh nhìn đầu tiên.

Ngay cả khi quan tâm đến chính sách, nhiều cử tri chỉ tập trung vào một vấn đề duy nhất. Người thích được giảm thuế sẽ luôn bầu cho ứng viên đảng Cộng hòa. Người muốn bảo vệ môi trường sẽ luôn bầu cho ứng viên đảng Dân chủ. Người thích súng ống thoải mái thì bầu Cộng hòa, muốn kiểm soát thì bầu Dân chủ. Nhiều người Việt Nam ủng hộ Trump vì quan điểm cứng rắn với Trung Quốc, mấy ai quan tâm chính sách của Biden cũng cứng rắn nào đâu kém (quan trọng hơn hết ai nghĩ Mỹ sẽ giúp Việt Nam chống Trung Quốc có lẽ nên coi lại Mỹ đã làm gì trong Hải chiến Hoàng Sa 1974).

Nếu có thể tóm lược sự khác nhau giữa hai đảng Cộng hòa và Dân chủ bằng một điểm thì đó là Cộng hòa muốn "chính phủ nhỏ" còn Dân chủ muốn "chính phủ lớn". Đảng Cộng hòa cho rằng chính phủ làm việc không hiệu quả nên cần phải giảm thuế, bỏ quy định để tư nhân thoải mái làm và thị trường quyết định. Đảng Dân chủ cho rằng chính phủ cần phải thu thêm thuế của người giàu để lo cho người nghèo, đảm bảo an sinh xã hội và bảo vệ môi trường sống. Câu trả lời đúng có lẽ nằm ở đâu đó giữa hai phương án này và cũng là điểm cân bằng nước Mỹ mãi tìm kiếm.

Trong cuộc chạy đua vào Nhà Trắng năm 2016, bà Clinton vẫn chiến thắng cho đến 18 giờ 30 ngày 3/11. Đùng một cái, Trump thắng cử. Tôi nghĩ nhiều người sẽ nhớ mãi thời khắc họ biết tin Trump chiến thắng. Tối hôm đó tôi đi tập yoga. Tôi vào tập thì Clinton vẫn đang dẫn trước (như dự báo), tập xong thì Trump đã thắng. Tôi thấy ngạc nhiên hơn là buồn, nhưng nhiều bạn bè và đồng nghiệp thật sự sốc. Không ai, có lẽ  cả Trump, hiểu tại sao nước Mỹ lại chọn Trump.

Chiến thắng của Trump cho tôi thấy một phần nước Mỹ rất khác với “nước Mỹ mà tôi biết”. Những chính sách cấm đoán, làm khó người nhập cư sau đó của Trump khiến tôi nhận ra tự do và cơ hội mà tôi đang có không phải là mãi mãi. Một người bạn tâm sự, Trump khiến anh ấy lần đầu tiên cảm thấy mình không phải là người Mỹ sau gần 30 năm định cư ở đây. Tôi nói anh đừng lo, miễn anh đóng thuế hơn 750 USD/năm thì anh vẫn còn "Mỹ" chán.

Nếu như Tổng thống là biểu tượng của nước Mỹ, bốn năm vừa qua, nước Mỹ trong mắt nhiều người, đã trở thành trò cười của cả thế giới. Có lần Orange Man, tức Ông Cam - biệt danh của Trump, đăng đàn Twitter chửi bới các nhà báo, đòi họ trả lại giải “Noble”. Trên đời này làm gì có giải Noble, chỉ có giải Nobel, nhưng giải Nobel không trao cho nhà báo. Nếu là người bình thường, người ta sẽ nhận sai, ai mà chẳng có lúc viết nhầm. Nhưng, Trump vội vàng xóa mấy cái tweet đó, rồi chối đây chối đẩy, rằng ông “chỉ châm biếm”. Châm biếm thường phải tinh tế hoặc hài hước, nhưng Trump thiếu cả hai.

Đương nhiên có người sẽ không đồng ý. Tôi biết có nhiều người Việt ủng hộ Trump. Có mấy ai ngờ gần nửa thế kỷ sau ngày kết thúc chiến tranh, bầu cử Mỹ giờ đây đã trở thành cuộc bầu cử “nóng” nhất xứ Việt. Trong lúc Hà Nội đang vào mùa hoa... ghế, nhân dân cần lao được tự do bàn về các ứng cử viên... Mỹ. Người Việt nghĩ gì khi mỗi bốn năm người Mỹ lại "lợi dụng các quyền tự do dân chủ để lật đổ chính quyền nhân dân"? Sau Hollywood và McDonald's, xem chừng bầu cử sẽ trở thành chiến lược “diễn biến hòa bình” rất thành công của đế quốc Mỹ.

Vài ngày tới, người Mỹ sẽ cho thế giới thấy họ thật sự muốn gì. Churchill từng nói hãy tin tưởng người Mỹ sẽ luôn làm đúng, sau khi họ đã thử hết mọi phương án khác. Tôi không lạc quan cho lắm. Kết quả thế nào đi chăng nữa, tôi e mùa đông năm nay sẽ rất dài và đỏ lửa. Hẹn nhau ở thùng phiếu là cách phi bạo lực để giải quyết bất đồng quan điểm, nhưng chỉ chưa đầy bốn năm, Trump đã biến nước Mỹ thành một thùng thuốc súng mà cuộc bầu cử này có thể là viên đạn mồi. Bất kể thắng thua, đây chính là “di sản” lớn nhất của Trump.

Cảm ơn P.N., Huy L. và Ned N. đã đọc và cho ý kiến bản draft.