Giữ cho danh tính của mình nhỏ thôi

(Một phiên bản của bài này đã đăng trên tờ Người Đô Thị số Xuân 2019. Ở đây tôi có chỉnh sửa các câu trả lời đôi chút để làm rõ hơn vài ý và bỏ đi những chỗ tôi không hài lòng. Cảm ơn chị Lê Quỳnh đã đặt những câu hỏi rất thú vị và đã rất kiên nhẫn.)

Cách đây nhiều năm, Thái từng cảnh báo vấn đề an toàn thông tin (ATTT) lớn nhất ở Việt Nam là phụ thuộc vào thiết bị, giải pháp sẵn có, thay vì đầu tư đào tạo, tuyển dụng đội ngũ kỹ sư, chuyên gia, người quản lý ATTT có trình độ chuyên môn cao. Trong ngày ATTT Việt Nam 2018, vấn đề đào tạo nhân lực đã được bàn tới. Theo Thái, điểm mạnh và yếu của Việt Nam hiện nay trong vấn đề đào tạo nhân sự lĩnh vực này là gì?

Tôi không có số liệu để đánh giá chính xác, những nhận xét dưới đây chỉ là cảm tính, dựa vào quan sát và kinh nghiệm cá nhân. Về điểm mạnh, từ năm 2014 Việt Nam đã có Đề án 99 về đào tạo và phát triển nguồn nhân lực an toàn, ATTT đến năm 2020. Đề án đặt mục tiêu đưa nhân sự ra nước ngoài đào tạo, hiệu quả như thế nào, tôi không có dữ liệu để đánh giá, nhưng đây có thể xem là một điểm sáng vì Chính phủ đã chú ý và có đầu tư.

Một điểm sáng khác là nhiều bạn sinh viên và kỹ sư trẻ thường xuyên tham gia và có thành tích trong các cuộc thi Capture The Flag hoặc các chương trình săn lỗ hổng bảo mật (Bug Bounty). Trong ba năm vừa qua, team Meepwn bao gồm các bạn kỹ sư rất trẻ của Việt Nam luôn đứng trong top 100 team CTF trên thế giới. Một số kỹ sư Việt Nam cũng đã tìm được những lỗ hổng nghiêm trọng, được các tập đoàn công nghệ lớn trên thế giới ghi nhận thành tích.

Về điểm yếu, thị trường việc làm trong nước còn nghèo nàn. Quanh đi quẩn lại cũng chỉ có các ngân hàng lớn, vài công ty, tập đoàn như FPT, Viettel hay VNG là có khả năng và nhu cầu thuê mướn kỹ sư, chuyên gia ATTT. Các kỹ sư giỏi, nói được tiếng Anh mà tôi biết đều đã rời Việt Nam, vì chỉ cần đến Singapore, chưa kể Mỹ, Úc hay Châu Âu, họ đã có những cơ hội tốt hơn để phát triển nghề nghiệp và cải thiện thu nhập. Ngoài ra, Việt Nam không có nhiều kỹ sư ATTT biết làm phần mềm, hoặc những lập trình viên am hiểu ATTT. Thiếu những kỹ sư như vậy sẽ khiến Việt Nam không thể tự thiết kế và làm chủ các giải pháp bảo mật.

Những điểm yếu này là do thị trường Việt Nam thiếu sản phẩm công nghệ quy mô lớn. Hy vọng với sự xuất hiện của các sản phẩm thanh toán, thương mại điện tử, fintech, điện thoại thông minh, nhu cầu thị trường sẽ tăng lên và các kỹ sư sẽ có nhiều cơ hội hơn để tích lũy kinh nghiệm.

Trong Có một Biển Đông trên không gian mạng mà Thái viết cách đây vài năm, mạng máy tính Chính phủ Việt Nam liên tục bị tấn công khi có căng thẳng trên Biển Đông, các báo cáo độc lập thời gian đó cũng chỉ ra có những tấn công có chủ đích (targeted attacks) vào hệ thống máy tính của các cơ quan Chính phủ Việt Nam. Vậy hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang hướng tới hoàn thiện pháp luật (như sau Luật An toàn thông tin là Luật An ninh mạng), theo Thái vấn đề này liệu đã được giải quyết chưa? Vấn đề của Việt Nam trong đảm bảo ATTT hiện nay là gì?

Luật An ninh mạng có rất nhiều nội dung, ở đây tôi chỉ bàn đến mục tiêu bảo vệ mạng máy tính của Chính phủ Việt Nam.

Bảo vệ mạng máy tính là một vấn đề kỹ thuật. Muốn giải quyết cần phải có những giải pháp chi tiết, nằm ngoài phạm vi của một văn bản luật. Nhưng cần phải ghi nhận Luật An ninh mạng cũng đã đề ra được một khung pháp lý, quy định trách nhiệm và giới hạn quyền lực của các bộ liên quan như Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Thông tin-Truyền thông và Ban Cơ yếu.

Vấn đề bây giờ là từ khung pháp lý này, Chính phủ sẽ ban hành các chính sách, giải pháp, tiêu chuẩn cụ thể gì và làm sao để đảm bảo chúng được thi hành một cách hiệu quả. Chi tiết kỹ thuật công nghệ ở đây rất quan trọng, nếu chi tiết mà không chính xác thì khung pháp lý cũng không giải quyết được gì.

Quan sát các nước đi trước, từ lúc có luật bảo vệ hệ thống máy tính của chính phủ cho đến khi có những thay đổi mang lại lợi ích cụ thể, có khi mất vài năm. Việt Nam có thể rút ngắn thời gian bằng cách học từ các nước tiên tiến. Ví dụ thay vì tự xây dựng tiêu chuẩn an toàn thông tin, Việt Nam nên tham khảo tiêu chuẩn của Mỹ và Châu Âu. Viện Tiêu chuẩn Công nghệ Mỹ (NIST) đã công bố rất nhiều tiêu chuẩn và giải pháp cho các vấn đề mấu chốt trong việc đảm bảo an toàn mạng, tôi nghĩ Việt Nam nên sử dụng lại nguồn tài nguyên quý giá này.

Ngoài ra, trong bài viết Có một Biển Đông trên không gian mạng tôi có nói Việt Nam nên thành lập một đội đặc nhiệm bao gồm các chuyên gia giỏi nhất hiện có. Luật An ninh mạng nhắc nhiều đến lực lượng chuyên trách an ninh mạng, tôi hy vọng đội ngũ này sẽ hoạt động hiệu quả, có trách nhiệm và Chính phủ có phương thức kiểm soát để đảm bảo không lạm quyền.

Người Việt làm việc ở nước ngoài thường được nhắc/hỏi về “yêu nước”, “làm gì cho đất nước”. Thái có một quan niệm yêu nước rất lạ: “Đừng yêu nước vì ta là người Việt Nam”. Tại sao vậy?

Nguyên văn mà tôi viết là: Đừng yêu nước vì ta là người Việt Nam. Hãy yêu nước, không yêu cũng không sao, vì ta muốn có ảnh hưởng tích cực đến thế giới này.

Ở đây tôi muốn bàn đến danh tính. Mỗi người đều có nhiều danh tính. Người Việt Nam, đàn ông, lập trình viên… là danh tính của tôi. Người Việt Nam, phụ nữ, nhà báo… là danh tính của chị. Dẫu muốn hay không, danh tính ảnh hưởng lớn đến suy nghĩ và hành động của chúng ta và, nếu không cẩn thận, chúng ta sẽ bị cầm tù bởi chính danh tính của mình.

Một ví dụ rõ ràng nhất là việc chúng ta thường chỉ quan tâm, tự hào hay tự ti, với thành công của những người xung quanh mình, mặc dù cuộc sống đầy những người thành công hơn nhiều. Người ta chạy xe hơi đầy đường không sao, nhưng nhà hàng xóm hay ông bạn cũ mua xe hơi là ta sẽ để ý ngay.

Cách đây nhiều năm tôi có làm một vài nghiên cứu chung với một người bạn. Kết quả tốt, được nhiều người trong ngành biết đến. Điều thú vị nhất mà tôi học được là cách mà người khác nhìn vào kết quả phụ thuộc vào mối quan hệ của họ với chúng tôi. Một vài đồng nghiệp của tôi, người Việt Nam có, người nước ngoài có, dò hỏi xem tôi có đóng góp gì trong những nghiên cứu này. Dường như họ muốn tôi xác nhận rằng tôi chỉ "ăn ké" kết quả của người bạn đồng tác giả. Khi tôi kể cho bạn tôi nghe, anh ấy nói rằng bạn của anh ấy cũng hỏi có phải ảnh "ăn ké" công sức của tôi.
Tại sao lại như vậy? Vì danh tính. Bạn bè, hàng xóm, đồng nghiệp, tóm lại những người mà chúng ta có mối liên hệ là một phần danh tính của chúng ta. Nếu không cẩn thận, chúng ta sẽ bị danh tính dẫn dắt làm tiêu hao thời gian và năng lượng cho những so đo vô bổ.

Ở phạm vi lớn hơn, quốc gia, dân tộc, ý thức hệ, màu da, tôn giáo, xu hướng tình dục… là danh tính không thể thiếu của nhiều người. Tôi xem vở nhạc kịch Tiên Nga, không khỏi thổn thức trước cảnh người phụ nữ nước Nam vì nước quên thân. Có một sợi chỉ đỏ liên kết tôi và nhân vật, sợi chỉ đó mang hình chữ S. Cũng chính sợi chỉ này đã giật dây để các cổ động viên Việt Nam ngang nhiên lăng mạ, xỉ nhục trọng tài, cầu thủ đối phương trên mạng xã hội, mỗi khi đội bóng thân yêu của chúng ta thi đấu không thành công. Đừng xem thường những đám đông, đừng nghĩ rằng chỉ có "trẻ trâu" mới hung hãn. Lịch sử Việt Nam và lịch sử thế giới đã chứng kiến bao cuộc bể dâu chỉ vì đám đông bị trói buộc bởi những sợi chỉ danh tính.

Một trong những lời khuyên hữu ích nhất mà tôi học được từ Internet là phải giữ cho danh tính của mình nhỏ thôi (xem bài Keep your identity small của Paul Graham). Càng mang trong mình nhiều danh tính thì càng có nhiều định kiến, càng khó tiếp nhận cái mới. Tôi không phải là một Phật tử, nhưng tôi biết trong giáo lý Phật có nói đến “chấp”, tức là giữ lấy, không chịu từ bỏ. Càng chấp thì càng khổ và càng ngu muội. Để tự do tự tại, danh tính là thứ cần phải phá chấp trước tiên.

Việt Nam hay không, yêu nước hay không, do đó, không những không quan trọng mà còn có thể tạo ra rào cản trong tư duy, khiến cho chúng ta bị dẫn dắt bởi những trò mị dân của giới cầm quyền. Tôi nghĩ quan trọng là mình biết mình có lợi thế để giải quyết vấn đề gì. Thế giới rộng lớn và có nhiều việc để làm. Tôi chọn Việt Nam vì tôi nghĩ tôi có lợi thế so với nhiều người khác, chỉ vậy thôi. Hỏi tôi yêu nước là gì, tôi không biết trả lời thế nào. Hỏi làm thế nào để có ảnh hưởng tích cực đến thế giới này, tôi thấy ở Việt Nam có rất nhiều việc để làm.

Trải nghiệm từ quá trình đi tìm con đường để phát triển cá nhân, Thái cho rằng bản thân muốn phát triển phải thoát Việt, muốn trở nên xuất sắc thì phải đo mình bằng thước đo của thế giới. Thái có nghĩ “thước đo thế giới” cuối cùng cũng là để quay trở lại giải quyết vấn đề địa phương?

Tôi thấy chỉ khi nào thoát ra khỏi hệ quy chiếu Việt Nam, phải tạm quên cái danh tính này đi, lúc đó chúng ta mới có thể bứt phá, đi cùng với thế giới bên ngoài. Khi tôi chuẩn bị rời Việt Nam sang Mỹ, một người bạn đã nói sao tôi dại thế, có cây kiếm sắt thì đánh nhau với bọn cầm kiếm gỗ mới dễ ăn, chứ sao lại đi đánh với bọn cầm súng. Ý anh ấy là tôi nên ở Việt Nam, sẽ có lợi thế cạnh tranh tốt hơn sang Mỹ. Bây giờ nhìn lại, tôi thấy mình may mắn. Từ lúc ra nước ngoài, nhìn thấy thế giới, tôi mới hiểu xuất sắc là như thế nào và tôi biết muốn trở nên xuất sắc, mình phải tự đo bằng thước đo của thế giới.

Về chuyện giải quyết vấn đề gì, tôi nghĩ quan trọng là tìm được vấn đề mà mình quan tâm, có lợi thế và cơ hội giải quyết tốt hơn những người khác. Vấn đề địa phương, từ nơi mình đi ra, rơi vào nhóm những vấn đề như vậy, vì mình hiểu ngôn ngữ, văn hóa và có những mối quan hệ hỗ trợ.

Tâm lý thích làm chủ, xem thường người làm thuê, thích bàn chuyện đại sự hơn là tập trung phát triển thành người làm chuyên môn dường như đang là xu hướng phổ biến của nhiều bạn trẻ? Vậy đâu mới là giá trị quan trọng nhất hình thành nên một trí thức thật?

Mỗi người có một khung giá trị khác nhau, tôi nghĩ không thể nói rằng giá trị của tôi là đúng, còn của chị là sai. Có người muốn hạnh phúc, có người muốn làm giàu, có người muốn nổi tiếng, có người muốn đóng góp. Tôi nghĩ không có gì mâu thuẫn với nhau.

Về tâm lý xem thường người làm thuê, tôi nghĩ chỉ là những công ty làm ăn nhỏ lẻ. Chủ doanh nghiệp, muốn ra biển lớn, đều hiểu rằng phải tập hợp được nhiều người tài giỏi.

Trong xã hội Việt Nam hiện nay, để tự đào tạo mình thành con người tự do với tư duy độc lập thì có thể bắt đầu từ đâu?

Học cách suy nghĩ cũng giống như học bất kỳ thứ gì khác, có thể bắt đầu bằng cách bắt chước người khác. Tôi đã học được rất nhiều về cách suy nghĩ từ những người bạn mà tôi quen qua Internet, như anh Ngô Quang Hưng hay anh Hoàng Ngọc Diêu. Không hẳn là tôi đồng ý với tất cả những gì họ nói và làm, nhưng tôi đã học được từ họ cách nhìn vấn đề nhiều chiều, cách đặt câu hỏi, cách đồng ý và không đồng ý, cách phát hiện và tránh những lối mòn hay định kiến trong suy nghĩ và quan trọng hơn hết là cách tư duy dựa vào khoa học.

Học cách suy nghĩ còn là chọn suy nghĩ về vấn đề gì, có thể bắt đầu bằng cách chắt lọc nguồn tin mà mình tiếp nhận mỗi ngày. Tôi không dùng mạng xã hội vì tôi không muốn nhét vào đầu quá nhiều thông tin không cần thiết.

Tâm thế tự do của một trí thức trong bối cảnh “đo mình bằng thước đo thế giới” được thế hiện ở chỗ nào?

Có những vị giáo sư, nhà nghiên cứu, anh chị kỹ sư không nổi tiếng, không giàu có nhưng họ có sức ảnh hưởng to lớn đến toàn bộ Internet. Nhờ họ mà Internet nhanh hơn, tiện dụng hơn và an toàn hơn. Họ là những anh hùng của tôi, tôi muốn được giống như họ. Làm được như họ rất khó, nếu không được thì phương án B của tôi là làm giàu (cười).

Trên trang cá nhân của mình, Thái có những ghi chép rất đời và cảm động về con người, cuộc sống quận 4, Sài Gòn - nơi anh lớn lên - vốn “nổi tiếng” mang nhiều tiếng dữ của một chốn giang hồ. Tôi nhớ hoài chi tiết trong “Người Nhãn”, miêu tả về một “mảnh sân xi-măng nằm lọt thỏm giữa một bên là Nhà Thờ một bên là Trường Học đã chứng kiến bao nhiêu đám ma của dân xóm chợ. Chết vì đâm chém có, chết vì xì-ke có, chết vì si-đa có, chết vì bị công an rượt lội xuống sông chết đuối có. Đủ mọi kiểu chết, chỉ không có chết già. Một thằng nhóc nào đó đã sơn lên bên hông nhà thờ ba chữ Nhà Tang Lễ màu hồng, nhìn thoạt qua cứ tưởng Lễ Tân Hôn…”. Môi trường sống quận 4 đã có ảnh hưởng như thế nào đến con người Thái hiện nay? Trong con người Thái có chất giang hồ quận 4 không? (cười)

Tôi vẫn là thằng “Thái dúi” năm nào. Bây giờ, đã đi khắp nơi nhưng lúc nhắm mắt lại, nghĩ về nhà, tôi vẫn nghĩ về ngôi nhà nơi tôi đã sinh ra và lớn lên, một nơi mà không phải ai cũng thấy bình an khi ghé ngang (cười).

Từ Xóm Đẻ quận 4 đến Silicon Valley là một chặng đường dài, có đi qua rồi tôi mới nhận ra rằng mình đã quá may mắn và có nhiều đặc ân như thế nào; rằng tài năng thì ở đâu cũng có, nhưng cơ hội thì không. Trời thương cho tôi sinh ra trong một gia đình ba mẹ chịu khó làm ăn, thương con và muốn con được đi học nên người. Nghe thì không có gì to tát, nhưng có lẽ phải lớn lên với thằng Tư mới hiểu rằng không phải ai cũng được may mắn như vậy.

Cám ơn Thái về cuộc trò chuyện thú vị này.

Comments

HaDzuong said…
Welcome back, Thái "dúi" :) A tưởng chủ nhân blog này "Ẩn danh" mãi mãi rồi :))

Bài viết rất hay. Rất đáng suy nghĩ. Và..cũng rất đáng lo ngại cho tương lai của bài viết tiếp theo :)
baotd said…
Khó lắm mới đọc được bài của anh đó, mạng mẽo nhà e cứ chặn blogsport hoài. Chán ghê 😔
Chiennv said…
Bài viết rất đáng suy ngẫm, chúc a Thái sức khỏe nhé ^^!
Nika Nguyễn said…
This comment has been removed by the author.
Nika Nguyễn said…
This comment has been removed by the author.
tvh said…
Mục tiêu của đạo phật là vô ngã : tu để không còn cái tôi. Bạn đang đi đúng đường rồi đó :-)
an said…
Có lẽ là thế hệ sau a Thái , nên em vẫn thấy quận 4 đẹp theo một cách nào đó với mình !
Anonymous said…
cam on anh, bai viet rat hay a!
Anonymous said…
cam on anh, bai viet rat hay a!
Milky said…
Đọc bài nào của anh Thái cũng thấy muốn học được cách suy nghĩ của anh Thái nhiều hơn nữa. Cảm ơn anh vì những chia sẻ thú vị.
Adamz said…
<3
Adamz said…
<3